Η πόλη. Η θάλασσα. Οι άνθρωποι. Η συνύπαρξη διαφορετικών πολιτισμών. Το χθες και το σήμερα. Το μέλλον; Για άλλη μια φορά στη διάρκεια του βίου της, η Αλεξανδρούπολη -το Δεδέαγατς που δημιούργησαν οι Οθωμανοί στα μέσα του 19ου αι. μεταξύ Θεσσαλονίκης και Κωνσταντινούπολης-, μοιάζει να βρίσκεται στο κατώφλι μιας μετάλλαξης: Τουριστικός και city break προορισμός, ή ενεργειακός και στρατιωτικός κόμβος;
Και τι αλλαγές θα γίνουν στις ζωές των ανθρώπων της;
Προς το παρόν, εκείνοι απολαμβάνουν τις βόλτες τους στην παραλιακή Βασιλέως Αλεξάνδρου, όπου ο στεριανός φάρος-σύμβολο της πόλης, που πρωτοάναψε το 1880, μοιάζει σαν πρόσφυγας, αποκομμένος όπως είναι από τη φυσική του θέση πάνω στη θάλασσα. Κάνουν τα ψώνια τους, ή πίνουν καφέ, στην πολυσύχναστη λεωφόρο Δημοκρατίας. Στρέφουν το πρόσωπο προς τον ήλιο του χειμώνα.
Και λαχταρούν το καλοκαίρι. Τότε, που η πόλη τους μεταμορφώνεται σε παραθαλάσσιο τουριστικό θέρετρο και οι πολλών χιλιομέτρων ακτές γύρω της γεμίζουν με beach bars και χιλιάδες ομπρέλες-ξαπλώστρες.
«Ξέρεις ότι η Αλεξανδρούπολη έχει γίνει ένας από τους πιο δημοφιλείς προορισμούς για city break στην Ελλάδα;», θα μου πει ο Αντρέας Καφετζής, όταν τον συναντήσω μαζί με την σύζυγό του Κούλα στο καφέ-βιβλιοπωλείο τους, Κάφκα.
Πράγματι, τα σαββατοκύριακα οι επισκέπτες -κυρίως Τούρκοι από την Κωνσταντινούπολη- γεμίζουν τα ξενοδοχεία και τα πολλά Airbnb. Το παρελθόν είναι και πάλι παρόν: Από το τέλος του 19ου αι. έως τη δεκαετία του 1960 στην Αλεξανδρούπολη είχαν ανοίξει 43 ξενοδοχεία, χάνια και πανδοχεία. Βλέπετε, από τότε αποτελούσε πόλο έλξης λόγω του παραθαλάσσιου μετώπου της, των οικοσυστημάτων και των αρχαιολογικών χώρων της Θράκης.
Στο φαγητό και τη διασκέδαση η πολυμορφία είναι πάντα παρούσα: Αρμένικη ταβέρνα, λιλιπούτεια κουτούκια όπου μικρές κομπανίες παίζουν μουσική. Ταβέρνες με φρέσκα ψάρια του Θρακικού πελάγους -βάτο που τον κάνουν αχνιστό, γοφάρι, φαναροουρά. Εστιατόρια με όλων των ειδών τα κρεατικά και τις θρακιώτικες συνταγές που έχουν επιρροές από τη Μικρασιάτικη κουζίνα και τις γαστρονομικές παραδόσεις των διαφορετικών λαών που έζησαν εδώ. Street food με αυθεντικό ιταλικό φαγητό.
Και ντιζαινάτα all day restaurants-bars: Θα ανοίξουν από τις 8 το πρωί για να σερβίρουν πλούσια πρωινά στις περιποιημένες μαμάδες που αφήνουν τα παιδιά στο σχολείο και συναντιούνται εκεί σε μικρές και μεγάλες παρέες. Θα γεμίσουν με κόσμο την ώρα του brunch (που έχει γίνει «θεσμός»), του μεσημεριανού, του δείπνου.
Ζωντανή jazz, βραδιές σούσι, live σαξόφωνο και διάφορα events οργανώνονται συχνά, και τα μενού τους δεν έχουν σε τίποτα να ζηλέψουν αυτά των εστιατορίων της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης.
Και κάπως έτσι, σιγά σιγά, η Αλεξανδρούπολη ψάχνει να βρει τα πατήματά της στον τουριστικό χάρτη του βορρά.
Αφετηρία το Εθνολογικό Μουσείο Θράκης
Ξεκινάω τη γνωριμία μου με τη Θράκη στο νούμερο 63 της οδού 14ης Μαΐου. Η αύρα της θάλασσας μπορεί να μην φτάνει ως την είσοδο του κομψού διατηρητέου του 1899 με τα νεοκλασικά στοιχεία. Ωστόσο, από το 1989 που άνοιξε ανακαινισμένο κατάφεραν να φτάσουν ως εδώ για να εκτεθούν δεκάδες αντικείμενα-μάρτυρες του λαϊκού πολιτισμού και τον εθίμων της Θράκης από τον 17ο έως τις αρχές του 20ου αι. Τα ανακάλυψε ταξιδεύοντας σε όλη την περιοχή, τα αγόρασε και τα εξέθεσε εδώ η υπερδραστήρια και πολυτάλαντη Αγγελική Γιαννακίδου, που ίδρυσε το μουσείο μαζί με τον σύζυγό της Χρόνη.
Οι θεματικές ενότητες αφορούν την ενδυμασία, τα έθιμα στον λατρευτικό κύκλο, την προβιομηχανική διατροφή-ζαχαροπλαστική, τις παραδοσιακές καλλιέργειες. Στο σκεπαστό αίθριο λειτουργεί το πωλητήριο-καφέ.
«Ιδρυτικός στόχος μας ήταν να συνδεθεί η γνώση που εμπεριέχεται στην παράδοση με τους προβληματισμούς της σύγχρονης κοινωνίας. Μέσα από το υλικό που θα δεις και την πληροφόρηση που θα πάρεις στο μουσείο θα μάθεις τα 3 βασικά στοιχεία της ταυτότητας της Θράκης: Το αστικό κομμάτι του πολιτισμού, τον αγροτικό πολιτισμό στον πυρήνα του οποίου θα διακρίνεις μια πολύ βαθιά σχέση με τη γη, και την διαφορετικότητα», θα μου πει η κα Γιαννακίδου.
Πιστεύοντας ιδιαίτερα τον κοινωνικό ακτιβισμό, ταξιδεύει ακατάπαυστα σε όλες τις περιοχές της Θράκης εκπαιδεύοντας γυναίκες σε διάφορες τέχνες στο πλαίσιο του δικτύου ΡΙΖΕΣ. Σύντομα ολοκληρώνονται 4 αγροτικά μουσεία αφιερωμένα στη μουσική, τη μετανάστευση, την ύφανση και τη διατροφή, με χρηματοδότηση του ΥΠ.ΠΟ.
Αυτό τον καιρό ετοιμάζουν ένα νέο πλούσιο σε πληροφορίες web site και στο κανάλι του μουσείου στο Youtube θα βρει κανείς 27 ντοκιμαντέρ για τη Θράκη. Στο μυαλό της ιδρύτριας υπάρχουν πολλά ακόμη σχέδια και ιδέες, αφού, όπως λέει, νιώθει «μια αδήριτη ανάγκη να δημιουργεί».
Μαθαίνοντας για την ιστορία της Αλεξανδρούπολης
Το Δεδέαγατς από τότε που ιδρύθηκε ήταν μια τυπική αυτοκρατορική μουσουλμανική πόλη όπου ζούσαν άνθρωποι διαφορετικών θρησκειών, γλωσσών και εθνοτήτων. Περισσότεροι ήταν οι Έλληνες και ακολουθούσαν οι Τούρκοι, οι Αρμένιοι, οι Βούλγαροι, οι Εβραίοι, οι Φραγκολεβαντίνοι. Στην πολυεθνική κοινότητα έγιναν μεταβολές στη δεκαετία του 1920 όταν περισσότεροι από 6.000 πρόσφυγες από την Ανατολική Θράκη και τη Μ. Ασία έγιναν σταδιακά μέρος της τοπικής κοινωνίας, ενώ οι Τούρκοι και οι Βούλγαροι έφυγαν στο πλαίσιο της ανταλλαγής πληθυσμών.
Στο Ιστορικό Μουσείο θα μάθεις για όλα τα παραπάνω και για πολλά άλλα που αφορούν την πορεία της Αλεξανδρούπολης στις επόμενες ιστορικές περιόδους όπως οι Βαλκανικοί Αγώνες, η διασυμμαχική κατοχή, η απελευθέρωση της Θράκης στις 14 Μαΐου του 1920.
Είναι δομημένο σύμφωνα με τα σύγχρονα μουσειολογικά πρότυπα. «Δεν λειτουργεί ως χώρος έκθεσης, αλλά ως ένας πολυδιάστατος ζωντανός οργανισμός διαρκώς εξελισσόμενος», όπως γράφει στον πρόλογο των 4 πολύ καλοφτιαγμένων εκδόσεων του μουσείου, ο πρόεδρός του, Ν. Πινάτζης.
Μπαίνω εκεί ταυτόχρονα με τα παιδιά μιας τάξης της 6ης δημοτικού που θα σταθούν στοιχισμένα στον προθάλαμο. Λίγο αργότερα, καθισμένα οκλαδόν μπροστά στην οθόνη προβολής του πρώτου ορόφου, θα ακούσουν τη δασκάλα τους που προσπαθεί να συνδέσει το δικό τους μικρό παρελθόν με τον μεγάλο ιστορικό πλούτο του παρελθόντος του τόπου τους.
Κτίρια-αφηγητές της ιστορίας
Πλάι στη Λεωφόρο Δημοκρατίας ανακαλύπτω τον Γαλλικό Σταθμό. Οι γραμμές προεκτείνονται στον συννεφιασμένο ορίζοντα και το σκηνικό θυμίζει λίγο ταινία του Αγγγελόπουλου. Κατασκευάστηκε το 1872 και ήταν ο κεντρικός σταθμός των Ανατολικών Σιδηροδρόμων. Το κυρίως κτίριο, με τη χαρακτηριστική ξύλινη γαλάζια επένδυση, θεωρείται το παλαιότερο στην Αλεξανδρούπολη. Ο άλλος σταθμός, ο λεγόμενος Ενωτικός, ήταν η κατάληξη της γραμμής Θεσσαλονίκη-Δεδέαγατς και δημιουργήθηκε το 1895-96, αλλά καταστράφηκε το 1915 από τους βομβαρδισμούς του συμμαχικού στόλου της Αντάντ.
Η κατασκευή των σιδηροδρόμων που ένωναν την Κωνσταντινούπολη με τη δυτική Ευρώπη και την Αλεξανδρούπολη με τη Θεσσαλονίκη, ξεκίνησε στο πλαίσιο του εκσυγχρονισμού της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Αυτοί, μαζί με τη λειτουργία του λιμανιού, έκαναν την πόλη διοικητικό και οικονομικό κέντρο και τα έργα έφεραν εδώ εργατοτεχνίτες, ναυτικούς, ψαράδες, εμπόρους.
Κτίστηκαν σπίτια και καταστήματα, βιοτεχνίες, μικρές βιομηχανίες και αλευρόμυλοι -μάλιστα ο μύλος Μασούρα του 1933 διατηρείται αναπαλαιωμένος από τον δήμο.
Λόγω της ανάπτυξης, εγκαταστάθηκαν επίσης 8 υποπροξενεία και προξενικά γραφεία, τα ωραία κτίσματα των οποίων δυστυχώς δεν διασώζονται.
Τα περισσότερα από τα παλιά κεραμοσκεπή οικοδομήματα με στοιχεία νεοκλασικά και εκλεκτικιστικά, έπεσαν θύματα της αντιπαροχής μεταξύ 1960-70. Από αυτά που διατηρούνται στις μέρες μας ξεχωρίζει το Ζαρίφειο, που κτίστηκε στα τελευταία χρόνια της οθωμανικής αυτοκρατορίας και από το 1934 στέγασε την Παιδαγωγική Ακαδημία.
Άλλο ένα ενδιαφέρον οίκημα είναι η Λεονταρίδειος Σχολή, του 1909, δίπλα στον ναό του Αγίου Νικολάου, όπου στεγάζεται το Εκκλησιαστικό Μουσείο. Τα αρχιτεκτονικά στοιχεία της πρόσοψης είναι νεοκλασικού τύπου.
Τις εκκλησίες, που είναι τα παλαιότερα κτίσματα στην πόλη, ίδρυσαν Αρμένιοι, Καθολικοί, Μουσουλμάνοι και Έλληνες ορθόδοξοι χριστιανοί. Εκτός από τον Άγιο Νικόλαο που εγκαινιάστηκε το 1901, θα επισκεφθώ την Αρμένικη εκκλησία (Σουρπ Γκαραμπέτ) αφιερωμένη στον Ιωάννη τον Πρόδρομο, την Καθολική του Αγίου Ιωσήφ (1901) σε ρυθμό βασιλικής και το Μουσουλμανικό τέμενος: είναι κτισμένο πριν το 1895, κάηκε δύο φορές και αποκαταστάθηκε.
Επιστρέφω στην παραλία. Εικόνες, σκέψεις, διαβάσματα, συζητήσεις με ανθρώπους -όλα περιστρέφονται στο νου μου, όπως το φως του αναμμένου φάρου καθώς φλερτάρει με τις φιγούρες των γλάρων που τον περιτριγυρίζουν.
Και κάπως έτσι αποχαιρετώ την πόλη που με φιλοξένησε και με άφησε να τη γνωρίσω έστω και για λίγες μέρες.
Δείτε επίσης
>> Το λαμπρότερο εκκλησιαστικό μνημείο στη δυτική όχθη του Έβρου, στις Φέρες (26 χλμ. από την Αλεξανδρούπολη) είναι ο ναός της Παναγίας Κοσμοσώτειρας, μαζί με τα λιγοστά ερείπια της ομώνυμης μονής. Κτισμένη το 1152 από τον αυτοκράτορα Ισαάκιο Κομνηνό, αποτελεί λαμπρό δείγμα βυζαντινής εκκλησίας και Κωνσταντινουπολίτικης τέχνης.
>>Τα λουτρά της Τραϊανούπολης. Η σπουδαία αυτή πόλη κτίστηκε από τον αυτοκράτορα Τραϊανό στις αρχές του 2ου αι. μ.Χ. Τα παλιά λουτρά, που αποτελούνται από δύο θολωτά κτίσματα με δεξαμενή, είναι του 16ου αι.
Δίπλα τους βρίσκονται οι εγκαταστάσεις των νέων λουτρών του 1964. Τα νερά τους είναι ιαματικά και λειτουργούν πολλούς μήνες το χρόνο. (Απέχουν περίπου 16 χλμ. από την πόλη).
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ΔΙΑΚΟΠΕΣ / τεύχος Φεβρουαρίου 2024.
