Το μικρό αδιέξοδο σοκάκι ξέρει να φυλάει τα μυστικά του. Όπως και η κλειστή σιδερένια πόρτα. Αν δεν σε έχουν ενημερώσει ότι εδώ βρίσκεται το ωραιότερο ιδιωτικό μουσείο των Κυκλάδων, θα διστάσεις. Θα πισωπατήσεις και θα γυρίσεις να φύγεις. Όμως η πόρτα ανοίγει και ένας άνθρωπος στέκεται στο κατώφλι ντυμένος κομψά, με κοστούμι, γιλέκο και καπέλο. Μου θυμίζει τον Καβάφη -και του το λέω. Γελάει και με ευγένεια με οδηγεί στο εσωτερικό, προτείνοντας να καθίσουμε σε ένα καταπληκτικό παλιό σαλόνι με κρυστάλλινα διακοσμητικά αντικείμενα.
Από το μεγάλο εσωτερικό παράθυρο απέναντί μου κρυφοκοιτάζω τον αχανή χώρο με τους αργαλειούς, τα μηχανήματα και όλα τα ενθύμια μιας αλλοτινής ζωής γεμάτης δουλειά, δράση, κίνηση, κόπο, λύπες και χαρές, μιας ζωής του μεροκάματου που τελείωσε ξαφνικά μια μέρα του 1986.
Τότε που το Κλωστοϋφαντουργείο Ζησιμάτου σταμάτησε τη λειτουργία του και οι εργαζόμενοι κρέμασαν τις στολές τους και χτύπησαν κάρτα για τελευταία φορά.
Ήταν ένα από τα 24 εργοστάσια κλωστοϋφαντουργίας της Ερμούπολης που είχαν ανοίξει από το 1910 και μετά απασχολώντας κατά καιρούς περίπου 3.000 άτομα. Το πρώτο από αυτά ιδρύθηκε το 1870 και η ανάπτυξή τους έδωσε στην κλωστοϋφαντουργία τη σκυτάλη στην κούρσα της ανάπτυξης, την οποία προηγουμένως είχε η βυρσοδεψία.
Το «Μάντσεστερ της Ελλάδος», όπως την αποκαλούσαν, είναι ένα μεγάλο, άγνωστο στους νεότερους Συριανούς, κεφάλαιο της βιομηχανικής κληρονομιάς της Ερμούπολης. Αστοί και εργάτες συνετέλεσαν στο μικρό αυτό θαύμα, ο καθένας με τον δικό του τρόπο.
Μια ανακάλυψη που έγινε αποκάλυψη
To θυρωρείο, το προαύλιο, το βαφείο, οι στέρνες με το νερό για τις βαφές, το μηχανοστάσιο, ο χώρος όπου στέγνωναν τα νήματα, το πλεκτήριο, το υφαντήριο, το πωλητήριο, το λογιστήριο, το πατάρι: Ο 1000 τ.μ. χώρος που με περιβάλλει δύσκολα περιγράφεται. Το παρόν έχει απλώσει το χέρι στο παρελθόν και μαζί πορεύονται από το 2015 που άρχισαν τα έργα αποκατάστασης.
Το φιλί της ζωής δόθηκε από έναν άνθρωπο, τον Δημήτρη Σταυρακόπουλο, ο οποίος, μαζί με εθελοντές, εργάτες και συνεργεία, βάλθηκε να αποδείξει ότι ναι, όπου υπάρχει θέληση υπάρχει και τρόπος.
«Χάρη στον παιδικό μου φίλο, τον Βασίλη, ανακάλυψα το εργοστάσιο μπαίνοντας από μια τρύπα στον μαντρότοιχο. Ετσι ήρθα για πρώτη φορά εδώ όπου ο χρόνος είχε σταματήσει πολλά χρόνια πριν και τα σημάδια της εγκατάλειψης ήταν έντονα παντού. Ξαφνικά κατάλαβα, σαν να έγινε μια αποκάλυψη μέσα μου, ότι βρήκα αυτό για το οποίο είμαι ταγμένος, το ταλέντο που έχω και δεν ήξερα ως τότε. Είπα ότι αυτό θέλω να το σώσω. Ό,τι και να γίνει. Και ποτέ δεν αμφισβήτησα αυτή μου την απόφαση, δεν έκανα πίσω, παρά τις δυσκολίες που ήταν πάρα πολλές όπως μπορείτε να φανταστείτε. Το επόμενο που είπα στον φίλο μου ήταν “άσε με να κοιμηθώ εδώ”. Ένιωσα ότι δεν ήθελα να φύγω. Για μένα αυτός ο χώρος είναι κάτι πολύ οικείο και κοντινό μου», λέει, καθώς μου σερβίρει καφέ.
Γεννημένος στην Ερμούπολη ήδη κατά τη διάρκεια των σπουδών του στη Σχολή Διοίκησης και Οικονομίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, ξεκίνησε την επιχειρηματική του πορεία στη Σύρο δημιουργώντας τη συμβουλευτική εταιρία τουρισμού «Lysis» την οποία διατηρεί εδώ και 22 χρόνια. Ενδιάμεσα συμμετείχε στις επιχειρηματικές συνεργασίες «Eventmakers» και «SyrosFunTrain», εταιρείες διοργάνωσης εκδηλώσεων και τουρισμού, με δραστηριότητα στη Σύρο και τις Κυκλάδες.
Από ό,τι θα καταλάβω πάντως στη διάρκεια της συζήτησης …κατά λάθος γεννήθηκε στην εποχή μας. Το πραγματικό του πάθος είναι η συλλογή από χιλιάδες έπιπλα, αντίκες, διακοσμητικά, αυτοκίνητα, ποδήλατα, αμαξάκια, που συγκεντρώνει εδώ και πολλά χρόνια. Είναι συσσωρευμένα σε αποθήκες περιμένοντας να εκτεθούν μελλοντικά σε ένα μικρό «μουσείο της πόλης του Ερμή», με δύο αίθουσες, ώστε όσοι πηγαίνουν να μπορούν να αντιληφθούν πώς ήταν η ζωή των αστών και η ζωή των εργατών.
Αυτή η ανάγκη του να αναβιώνει το χθες και να αναπλάθει στο μυαλό του αλλοτινές ζωές, ήταν που τον οδήγησε μέχρι το παλιό εργοστάσιο κλωστοϋφαντουργίας Ζησιμάτου, μέσα από ένα φαινομενικά τυχαίο γεγονός.
Όταν ο χρόνος σταμάτησε ξαφνικά με μια τηλεφωνική εντολή
Το εργοστάσιο αυτό είχε μια παράξενη μοίρα -αντίθετα από το γειτονικό του κλωστοϋφαντουργείο που αποστερήθηκε για πάντα την ταυτότητά του, καθώς στέγασε ακόμη και μπουζούκια. Λόγω της απόλυτης εγκατάλειψης, δεν διατηρήθηκε μόνο ως «κέλυφος» -όπως συμβαίνει σε πολλές περιπτώσεις όπου βιομηχανικά κτίρια έχουν μετατραπεί σε γκαλερί, λοφτ, πολυχώρους-, αλλά ολόκληρο, μαζί με τον εξοπλισμό του και χιλιάδες αντικείμενα κρυμμένα μέσα στα μπάζα και τη σκόνη.
Η αναπαλαίωση έγινε με στόχο να διατηρηθεί η αίσθηση ότι βλέπεις το εργοστάσιο ακριβώς την ημέρα που έπαψε να λειτουργεί -κι αυτό είναι ένα σημαντικό στοιχείο της ταυτότητάς του.
Το κλείσιμο του εργοστασίου ανακοινώθηκε στους εργάτες σε ώρα βάρδιας, μετά από τηλεφωνική εντολή. Οι αργαλειοί, οι πλεκτικές μηχανές, τα καζάνια βαφής έμειναν ως είχαν. Και οι εργάτες έφυγαν.
Παρότι ονομάζεται μουσείο, ο χώρος στην πραγματικότητα είναι μια ανοιχτή πρόσκληση να βιώσεις και όχι απλά να δεις και να μάθεις. Η ξενάγηση έχει διαμορφωθεί έτσι ώστε ο επισκέπτης να ταξιδεύει στο χρόνο μέσα από μια εμπειρία που ενεργοποιεί συναισθήματα και είναι βασισμένη σε μνήμες των εργαζόμενων.
Φορώντας μια εργατική ποδιά, συμπληρώνοντας την κάρτα εργασίας και ακολουθώντας όλη τη γραμμή παραγωγής μαθαίνεις για τον τρόπο λειτουργίας του εργοστασίου και τις συνθήκες εργασίας. Παράλληλα, ακούς ήχους από τις παλιές ραπτομηχανές, νιώθεις τις μυρωδιές από το βαμβάκι, βλέπεις τα νήματα που έχουν μείνει στους ακίνητους αργαλειούς. Συγκινητικές είναι οι βιντεοσκοπημένες συνεντεύξεις με κάποιες από τις υφάντρες. Η ξενάγηση καταλήγει σε ένα μοναστηριακό τραπέζι όπου προσφέρονται δυο είδη γευμάτων -ένα αστικό κι ένα εργατικό, με παραδοσιακά τοπικά προϊόντα.
Από τον Ιούλιο μέχρι τον Οκτώβριοι παρουσιάζεται στον χώρο κι ένα εξαιρετικό θεατρικό μονόπρακτο βασισμένο στις αφηγήσεις των ανθρώπων που δούλευαν εδώ. Η Συριανή ηθοποιός Γεωργία Ρούσσου υποδύεται 8 διαφορετικούς ρόλους -6 εργατριών και 2 εργατών- αλλάζοντας ρούχα σε κάθε στάση που κάνει μέσα στους χώρους, με τους θεατές να την ακολουθούν.
Το κλωστοϋφαντουργείο έχει ήδη γίνει κομμάτι της ζωής στην Ερμούπολη και δεν είναι ένα μουσείο «παγωμένο» στον χρόνο, όπως συμβαίνει σε πολλά άλλα. Κάθε τόσο γίνονται εδώ διάφορα εταιρικά events, θεματικές βραδιές, πάρτι, δεξιώσεις και διοργανώσεις φορέων όπως το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, το Γουλανδρή, το Ίδρυμα Νιάρχου, η Vodafon, η WWF και άλλοι.
Έργο, αλλά και χρηματοδότηση, «ενός ανδρός»
Όταν μιλάς για το εργοστάσιο-μουσείο με Συριανούς ή επισκέπτες που το έχουν επισκεφθεί διαπιστώνεις πόσο μεγάλο θαυμασμό έχει προκαλέσει. Μαζί έρχονται και τα ερωτηματικά σχετικά με τη χρηματοδότησή του, καθώς όλοι γνωρίζουν ότι ο κ. Σταυρακόπουλος δεν πήρε κάποιο πρόγραμμα, ή επιδότηση και το κόστος για όλα αυτά που έχει φτιάξει είναι υψηλό.
«Αν γινόταν όλη αυτή η αναπαλαίωση με χαρτί και με μολύβι, τεχνοκρατικά δηλαδή, εγώ σήμερα πιστεύω ότι δεν θα υπήρχε το κλωστοϋφαντουργείο. Τα κόστη θα ξέφευγαν, θα απογοητευόμασταν. Επειδή ξεκίνησε όλο αυτό …με τρέλα νομίζω ότι τα καταφέραμε. Η τρέλα έχει πάντα μέσα της την αισιοδοξία και την ελπίδα. Έτσι ξεκινήσαμε, ως ονειροπόλοι, κι έτσι παραμένουμε. Τα 8 αυτά χρόνια η χρηματοδότηση των έργων γίνεται από εμένα, με τα χρήματα που βγάζω από τη δουλειά μου, ψάχνοντας κάθε φορά να βρούμε έξυπνες και φθηνές λύσεις στα διάφορα προβλήματα και τις ανάγκες που παρουσιάζονται. Έχουμε επίσης τους εθελοντές και τεχνίτες που μας έκαναν σημαντικές εκπτώσεις στη δουλειά τους, γιατί πίστεψαν σε μένα και στο όραμά μου. Δεν θέλησα να πάρω επιδοτήσεις για να έχω την ελευθερία να φτιάξω τον χώρο όπως τον οραματίζομαι», απαντάει.
«Το κλωστοϋφαντουργείο ήθελα να μείνει ως κληρονομιά στην κοινωνία της Σύρου, αυτός ήταν ο σκοπός μου από την αρχή. Δεν στόχευα στο να βγάλω χρήματα από αυτό. Θέλω απλώς να γίνει βιώσιμο ως επιχείρηση που βιοπορίζεται μόνη της. Ακόμη δεν καλύπτει τα ετήσια έξοδά του, αλλά είμαστε κοντά», συμπληρώνει χαμογελώντας και ρίχνοντας με περηφάνια και τρυφερότητα μαζί ένα βλέμμα στον χώρο που τόσο αγαπάει.
Μετά από 8 χρόνια, πήρε φέτος την πρώτη του χρηματοδότηση από το Μουσείο Κυκλαδικής τέχνης, στο πλαίσιο του δικτύου Cycladic Identity που αποσκοπεί στο να διασώσει την κυκλαδική ταυτότητα. Έχει καταθέσει επίσης δυο προτάσεις στο ΥΠ.ΠΟ. για να χρηματοδοτηθεί ένα διαδραστικό παιχνίδι μέσα στον χώρο για παιδιά, καθώς και μια μουσειολογική μελέτη.
«Η πυξίδα μας είναι οι λέξεις διάσωση της ιστορίας, αποκατάσταση κτιρίων, ανάδειξη της υλικής και άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς μας και ευαισθητοποίηση των ανθρώπων ώστε να δράσουν κι αυτοί. Αυτό ισχύει για όλες τις βιωματικές δράσεις που κάνει ο Μη Κερδοσκοπικός Οργανισμός Hermoupolis Heritage», καταλήγει ο συνομιλητής μου.
Όταν η πόρτα του εργοστασίου κλείσει πίσω μου και βγω στο παλιό λιμάνι με τις ψαρόβαρκες, μια τελευταία σκέψη μου έρχεται στο μυαλό: ότι συνάντησα έναν από τους λίγους ανθρώπους που αναζητώντας την αυτογνωσία, βρήκαν την απάντηση. Συνοψίζεται στη φράση: «Γίνε αυτό που είσαι».
Ηρώων Πολυτεχνείου 15. Tηλ. 693 2327703, www.hermoupolisheritage.com
*Oι φωτογραφίες είναι του Hermoupolis Heritage.
