Από το άσπρισμα των στενοσόκακων των νησιών, τον στολισμό των επιταφιών με τα αγριολούλουδα του τόπου έως τις μελόπιτες, τις γλυκές τυρόπιτες, τα λαζαράκια και τα παραγεμισμένα παραδοσιακά καλαθάκια με τοπικό τυρί, χειροποίητα κουλουράκια και κόκκινα αυγά, τα λαμπριάτικα ήθη και έθιμα των νησιών των Κυκλάδων έχουν μια βαθιά ριζωμένη γλύκα.
Τα πασχαλινά έθιμα διαφοροποιούνται, βέβαια, από νησί σε νησί, διαμορφώνοντας τις δικές τους ξεχωριστές παραδόσεις, με κοινό φόντο τη νηστεία, την κατάνυξη και τους επιμέρους τόπους που καθώς ο καιρός γλυκαίνει “ανθίζουν” με τρόπους πολυποίκιλους.
Ταξίδι στα πασχαλινά έθιμα των Κυκλάδων
Αμοργός
Στην Αμοργό το Σάββατο του Λαζάρου οι νοικοκυρές πλάθουν κουλουράκια σε ανθρωπόμορφα σχήματα τα «λαζαράκια» ή αλλιώς «κουκλάκια». Και η Μεγάλη Εβδομάδα ξεκινά με μπογιά λευκή, με το παραδοσιακό άσπρισμα από τα σοκάκια και τα σπίτια που ετοιμάζονται για τη νέα σεζόν που ξεκινά με το Πάσχα αλλά και για να αντανακλούν με τρόπο όσο το δυνατό πιο φωτεινό, το ολοένα και πιο δυνατό φως του ήλιου.
Τη Μεγάλη Παρασκευή στο Μοναστήρι της Χοζοβιώτισσας ψέλνονται τα Εγκώμια και γίνεται η περιφορά του Επιταφίου μέσα στους χώρους της Μονής. Και το βράδυ ξεκινά η περιφορά του Επιταφίου σε όλα τα χωριά καθώς οι γυναίκες την ραίνουν με αρώματα ενώ παράλληλα προσφέρονται ψωμί, ελιές και νηστίσιμα αμοργιανά γλυκά στους παρευρισκόμενους.
Στο νησί μάλιστα της Αμοργού η σούβλα δεν συνηθίζεται και έτσι το Μεγάλο Σάββατο κάθε σπίτι ετοιμάζει το σφαχτό «ρίφι ή αρνί» που ψήνεται στο φούρνο μέσα σε μεγάλα ταψιά.
Άνδρος
Παρά την φήμη της ως ένας ήπιος και χαμηλών τόνων προορισμός η Άνδρος το βράδυ της Ανάστασης μεταμορφώνεται με τρόπο εκκωφαντικό. Οι νέοι του νησιού γεμίζουν με πυρίτιδα τα μάσκουλα, τα παλιά μαντεμένια κανόνια και τα βροντούν προς πάσα κατεύθυνση. Την ίδια νύχτα στο νησί τρώνε τον παραδοσιακό «λαμπριάτη», το ψητό αρνί ή κατσίκι στο φούρνο γεμιστό με λαχανικά. Ενώ στην Παλαιόπολη, στο Κόρθι καθώς και σε άλλα χωριά το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα παίζουν στο δρόμο τα «τσούνια», ένα παραδοσιακό παιχνίδι που αν θέλαμε να το παραλληλίσουμε θα λέγαμε πως μοιάζει με μπόουλινγκ.
Ανάφη
Στην Ανάφη το απόγευμα του Μεγάλου Σαββάτου το αναφιώτικο τυρί συναντά το “φουρνί”, το κατσικάκι σε ταψί. Αλλά η πόρτα του «φουρνιού» σφραγίζεται με λάσπη καθώς και η καπνοδόχος, για να μην περάσει αέρας και καεί το κρέας. Επίσης ετοιμάζουν το κίτρινο ψωμί ή αλλιώς τυρόπιτα καθώς και τα μελιτερά (με φρέσκια μυζήθρα).
Tήνος
Στην Τήνο τη Μεγάλη Παρασκευή το βράδυ αρχίζει η περιφορά των επιταφίων στη Χώρα όπου στο τέλος της διαδρομής τους συναντώνται στην εξέδρα της παραλίας, γίνεται δέηση και εν συνεχεία επιστρέφουν στις ενορίες τους, με εξαίρεση έναν.
Τον επιτάφιο της ενορίας εκείνης που κάθε Πάσχα συνεχίζει την πορεία του ακολουθία πιστών έως την παραλία Καλάμια, την πρώτη παραλία της Τήνου δίπλα στο λιμάνι. Ο επιτάφιος μπαίνει κυριολεκτικά μέσα στη θάλασσα εν μέσω κόκκινων φωτοβολίδων από τα δεκάδες καίκια που μαζεύονται τριγύρω δημιουργώντας μια ατμόσφαιρα απόκοσμα κατανυκτική καθώε τελείται δέηση για όσους πνίγηκαν ποτέ στη θάλασσα. Ο επιτάφιος συνεχίζει την πορεία του και έως τα νεκροταφεία της περιοχής πριν επιστρέψει την ενορία του.
Το πρωί του Μ. Σαββάτου γίνεται η πρώτη ανάσταση και όταν ο παπάς πει το «Ανάστα ο Θεός κρίναι την γην» σκορπίζονται μονόφυλλα σε όλη την εκκλησία ενώ οι πιστοί προσπαθούν να πιάσουν ένα στον αέρα και να το βάλουν στο πορτοφόλι τους για ευλογία.
Επίσης στην Τήνο η γλύκα των λαμπριατικών γλυκών δεν έχει τελειωμό. Από τα λαζαράκια, τα ψωμάκια που φτιάχνονται το Σάββατο του Λαζάρου με σταφίδες αντί για ματιά, έως της περίφημες τηνιακές γλυκές τυρόπιτες που τσιμπιούνται με το χέρι ή οδοντογλυφίδα για να έχουν όσο το δυνατό περισσότερες πτυχώσεις, τα τοπικά γλυκά γεμίζουν με “νοστιμιά” το Πάσχα στην Τήνο.
Σύρος
Στη Σύρο το Πάσχα γιορτάζεται, απαρέγκλιτα, ταυτόχρονα και από την Ορθόδοξη και την Καθολική κοινότητα και έτσι την Μεγάλη Παρασκευή οι πιστοί ακολουθούν τους Επιτάφιους που ξεκινούν τόσο από εκκλησίες Ορθοδόξων, όσο και Καθολικών.
Το βράδυ της Ανάστασης οι κάτοικοι της Σύρου μεταφέρουν το Χριστός Ανέστη και το Άγιο Φως σε κάθε σπίτι εν μέσω πυροτεχνημάτων και βαρελότων, την στιγμή που οι Καθολικοί κάνουν περιφορά του αγάλματος του Κυρίου τοποθετημένου σε χρυσό κουβούκλιο καλυμμένο με βιολέτες, λεμονανθούς και πασχαλιές.
Ηρακλειά
Στην Ηρακλειά την παραμονή της Λαμπρής οι νοικοκυρές ετοιμάζουν μαγειρίτσα και γλυκίσματα που φτιάχνονται από φρέσκια ντόπια κατσικίσια μυζήθρα, τα μελιτίνια, τα οποία συναντούνται και στη Σαντορίνη. Άλλωστε γενικά τα τοπικά τυριά των νησιών, σαν άλλα τσιζκέικ πρωταγωνισούν στα γλυκά των νησιών.
Το απόγευμα του Μεγάλου Σαββάτου προετοιμάζουν το παραδοσιακό γεμιστό κατσίκι με ρύζι και συκωταριά που σιγοψήνεται στο ξυλόφουρνο μέχρι το τέλος της Αναστάσιμης ακολουθίας και την Κυριακή του Πάσχα, όλοι συγκεντρώνονται στις αυλές, ψήνουν αρνιά και διασκεδάζουν μέχρι το επόμενο πρωινό.
Ίος
Στην Ίο το βράδυ του Μ. Σαββάτου υπάρχει το έθιμο του “συχώριου”. Ψητά, κρασί και ψωμί, συγκεντρώνονται στην εκκλησία, ο παπάς τα “διαβάζει” και ύστερα τα προσφέρουν στους επισκέπτες και στους κατοίκους του νησιού.
Ενώ μια εβδομάδα μετά το Πάσχα αναβιώνει και το έθιμο της «κούνιας», σύμφωνα με το οποίο οι νέοι της Ίου μαζεύονται στις γειτονιές της Χώρας και φτιάχνουν κούνιες που προορίζονται για να καθίσουν και να τραγουδήσουν τα νεαρά κορίτσια.
Κουφονήσια
Στα Κουφονήσια τη Μεγάλη Πέμπτη οι κάτοικοι συγκεντρώνονται στην εκκλησία και στολίζουν τον Επιτάφιο, ενώ ορισμένες γυναίκες παραμένουν ξάγρυπνες στην εκκλησία, ψάλλοντας το μοιρολόι της Παναγίας.
Τη Μεγάλη Παρασκευή το λιμάνι φωταγωγείται με δάδες από άκρη σε άκρη, ώστε να γίνει η περιφορά του Επιταφίου.
Κύθνος
Στην Κύθνο το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου γίνεται το «συχώριο». Ουσιαστικά για την ανάπαυση των ψυχών των συγγενών τους οι πιστοί φέρνουν στην εκκλησία κρέας ψητό, κρασί και ψωμί τα οποία έχει ευλογήσει ο παπάς και τα προσφέρουν στους παρευρισκόμενους.
Χαρακτηριστικό έθιμο του νησιού είναι και αυτό της “Κούνιας”. Την ημέρα της Λαμπρής, στήνεται στην πλατεία του νησιού μία κούνια στην οποία αιωρούνται αγόρια και κορίτσια ντυμένα με παραδοσιακές στολές, με απώτερο σκοπό την υπόσχεση γάμου.
Μύκονος
Στη Μύκονο τη Μεγάλη Εβδομάδα ασπρίζουν τα σπίτια και τα σοκάκια του νησιού και φτιάχνουν το παραδοσιακό λαμπριάτικο γλυκό, τις χειροποιήτες μελόπιτες που μοιάζουν αφενός με κέντημα και αφ’ετέρου με μικρά έργα τέχνης κορνιζαρισμένα στα ταψάκια τους.
Την Μεγάλη Παρασκευή γίνεται η περιφορά του Επιταφίου στο Ματογιάννι και το Μεγάλο Σαββατο η Ανάσταση στο μικρό μοναστήρι του Παλαιοκάστρου, στην Ανω Μερά.
Πάρος
Στην Πάρο, τη Μεγάλη Παρασκευή, ο κόσμος ακολουθεί την περιφορά του Επιταφίου στα γραφικά σοκάκια της Μάρπησσας, όπου μικροί και μεγάλοι ντυμένοι Ρωμαίοι στρατιώτες ή μαθητές του Χριστού, αναπαριστούν σκηνές από την είσοδο στα Ιεροσόλυμα, το Μυστικό Δείπνο, την προσευχή στο Όρος των Ελαιών, το Μαρτύριο της Σταύρωσης και την Ανάσταση.
Ενώ το μεσημέρι μετά την Ανάσταση, στο γήπεδο της Μάρπησσας, διοργανώνεται το λεγόμενο Τραπέζι της Αγάπης με τον οβελία και παραδοσιακό νησιώτικο γλέντι.
Σαντορίνη
Στη Σαντορίνη κατά την περιφορά του Επιταφίου οι γυναίκες ραίνουν από τις αυλές των σπιτιών την πομπή με ροδόνερο. Και το Μεγάλο Σάββατο, μετά την Ανάσταση, όλοι επιστρέφουν σπίτι τους για να φάνε τα λεγόμενα «σγαρδούμια», δηλαδή ξυλάκια στα οποία περνούν τα κομμάτια της συκωταριάς.
Για το τέλος του τραπεζιού δεν λείπουν φυσικά και τα σαντορινιά γλυκιά μελετίνια, που μοιάζουν στο σχήμα με μικρά χειροποιήτα κοσμήματα και έχουν ένα δαντελένιο περίτεχνο σχήμα που θεωρείται απόδειξη νοικοκυροσύνης και μαεστρίας.
Σέριφος
Στη Σέριφο το Μεγάλο Σάββατο το βράδυ όλες οι οικογένειες πηγαίνουν στην εκκλησία με ένα καλαθάκι μέσα στο οποίο τοποθετούν τυρί, κουλούρια και τόσα κόκκινα αυγά όσα τα μέλη της οικογένειας.
Μόλις η λειτουργία τελειώσει, οι πιστοί επιστρέφουν σπίτι τους μεταφέροντας το Άγιο Φως όπου με τη φλόγα σχηματίζουν πάνω από την πόρτα τους Σταυρό.
Σίφνος
Στη Σίφνο οι κάτοικοι προετοιμάζουν τα “πουλιά της Λαμπρής” δηλαδή τα παραδοσιακά γλυκίσματα σε σχήματα ζώων ή αντικειμένων στολισμένα με κόκκινα αβγά.
Το πασχαλιάτικο αρνί στη Σίφνο ψήνεται στο «μαστέλο» σε ένα πήλινο δοχείο μαζί με άνηθο και ντόπιο κόκκινο κρασί. Και καθώς το κενρτικό έδεσμα φτάνει στο εορταστικό τραπέζι συναντά την χειροποιήτη ξινομυζήθρα και τη μελόπιτα, το λαμπριάτικο γλύκισμα που φτιάχνεται από μέλι, μυζήθρα και αυγά.
Το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα στην κεντρική πλατεία της Απολλωνίας οργανώνεται το κάψιμο του Ιούδα, αλλά σε ορισμένα χωριά πραγματοποιούνται και «τα τσούνια», ένα παιχνίδι ανά ζεύγη όπου με μια ξύλινη μπάλα οι παίκτες επιχειρούν να ρίξουν κάτω εννιά ξύλινα «τσούνια».
Τζιά
Στη Τζιά τη Μεγάλη Παρασκευή, γίνεται η περιφορά τον Επιταφίου στην Κορησσία ξεκινώντας από την Αγία Τριάδα και καταλήγοντας μέχρι το πλοίο όπου ο κ απετάνιος και πλήρωμα τον υποδέχονται με φωτοβολίδες. Στην Ιουλίδα, οι επιτάφιοι των τριών ενοριών περιφέρονται μέσα στα φρεσκο-ασβεστωμένα σοκάκια και φτάνουν στην κεντρική Πλατεία.
Το Μεγάλο Σάββατο, οι Τζιώτες υποδέχονται το Άγιο Φως που έρχεται δια θαλάσσης στο λιμάνι της Κορησσίας εν μέσω πυροτεχνημάτων που γεμίζουν τον κυκλαδίτικο νυχτερινό ουρανό λίγο πριν όλοι μαζευτούν γύρω από τα πασχαλινά τραπέζια με τα κουλουράκια, τα τσουρέκια, το ντόπιο τυρί και φυσικά το αρνί που ιδανικά ψήνεται στους παλιούς ξυλόφουρνους.
Φολέγανδρο
Στη Φολέγανδρο όλα τα σπίτια δέχονται την ευλογία της εικόνας της Παναγιάς με την περιφορά της που διαρκεί τρεις ολόκληρες μέρες. Ξεκινάει την Κυριακή του Πάσχα από τη Χώρα και τα στενά του Κάστρου εν μέσω βεγγαλικών, τη δεύτερη περνά από την Άνω Μεριά και τις αγροικίες και την τρίτη φτάνει στον Πετούση και στο Λιβάδι και καταλήγει στον Καραβοστάση όπου ο ιερέας ευλογεί τα σπίτια και όλα τα σκάφη που βρίσκονται στο λιμάνι.
Στο τέλος της τρίτης μέρας το βράδυ η εικόνα επιστρέφει τελικά στο μοναστήρι της Παναγίας και παραμένει εκεί μέχρι το επόμενο Πάσχα.
